Sobre a presença de Sêneca nas obras de Schopenhauer

Autores

DOI:

https://doi.org/10.5902/2179378633946

Palavras-chave:

Schopenhauer, Sêneca, Citações

Resumo

O presente artigo busca definir um quadro o mais completo e linear possível das relações decorrentes entre o pensamento de Schopenhauer e do escritor latino Lúcio Aneu Sêneca, por meio da análise das citações presentes nos escritos publicados de Schopenhauer. Embora, às vezes, falte à abordagem do filósofo de Danzig rigor filológico e, de modo ainda mais frequente, uma contiguidade em relação ao contexto no qual as ideias estão inseridas, não se pode senão evidenciar um conhecimento amplo, orgânico, aprofundado da obra de Sêneca, pela qual Schopenhauer nutre uma sincera admiração. Isso fica claro pela natureza e pela quantidade dos textos citados, além de algumas notas que os acompanham. O presente texto segue um critério cronológico, com o qual cada parágrafo do artigo é dedicado às citações de Sêneca presentes em uma obra específica de Schopenhauer.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografia do Autor

Andrea Musio, Università del Salento, Lecce

Dottore di ricerca in “Filologia ed Ermeneutica del Testo” presso l’Università del Salento.

Referências

ANACREON. Fragmenta. in Carmina Anacreontea Edidit M. L. West. Stutgardiae et Lipsiae: In aedibus B. G. Teubneri, 1993.

ARISTOTELES. De caelo. in MOREAU, P. (ed.). Aristote. Du ciel. Paris: Les Belles Lettres, 1965.

ARISTOTELES. Ethica magna, in Aristotelis quae feruntur Magna Moralia, recognovit Franciscus Susemihl, Lipsiae: In aedibus B. G. Teubneri, 1883.

ARISTOTELES. Problemata, in LOUIS, P. (ed.), Aristote. Problèmes, Tomes I-III (3 voll.), Paris: Les Belles Lettres, 1991-1994.

AUGUSTINUS, Aurelius. Confessiones, in DE LABRIOLLE, P. (ed.), Saint Augustin. Confessions, Tomes I-II (2 voll.), Paris: Les Belles Lettres, 1925-1926.

AUGUSTINUS, Aurelius. De Civitate Dei, in Sancti Aurelii Augustini Episcopi De Civitate Dei Libri XXII recognoverunt Bernardus Dombart et Alfonsus Kalb (Editio quinta), 2 voll., Stutgardiae: In aedibus B. G. Teubneri, 1981

.

AUGUSTINUS, Aurelius. De Genesi ad litteram, in AGAËSSE, P. - SOLIGNAC, A. (edd.), Oeuvres de Saint Augustin, Vol. 49: La Genèse au sens litteral en douze livres, Paris: Desclée de Brouwer, 1936.

AUGUSTINUS, Aurelius. Sermones de Scripturis, in Sancti Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi Opera Omnia, post Lovaniensium theologorum recensionem, editio novissima, emendata et auctior, accurante J.P. Migne, Tomus quintus, Pars prior, Paris: venit apud editorem, 1841.

BACCHILIDES. Fragmenta, in Poetae lyrici graeci. Pars III, Poetae melici. Quartis curis recensuit Theodorus Bergk; editionis a. MDCCCLXXXII exemplar iteratum, indicibus ab Ioanne Rubenbauer confectis auctum, Lipsiae: in aedibus B. G. Teubneri, 1914.

BARTON, Carlin A. Roman Honor. The fire in the bones, Berkeley / Los Angeles: University of California Press, 2001.

BAXTER, Richard. The mischiefs of self-ignorance, and benefits of self-acquaintance, in ORME, W. (ed.), The practical works of Richard Baxter: with a life of the author and a critical examination of his writings by William Orme, Vol. 16, London: J. Duncan, 1830

BELLINCIONI, Maria. Il termine persona da Cicerone a Seneca, in ALLEGRI, G., [et al.], Quattro studi latini offerti a Vittore Pisani, Parma: Università degli Studi – Istituto di Lingua e Letteratura Latina, 1981, pp. 37-115.

CAESAR, Caius Iulius. De bello civili, in KLOTZ, A. (ed.), C. Iulius Caesar, Vol. II: Bellum civile, Monachi et Lipsiae: in aedibus K. G. Saur, 2006.

CAVALCA SCHIROLI, Maria Grazia (a c. di.). Lucio Anneo Seneca, De tranquillitate animi, Bologna: Clueb, 1981.

CHEVALLIER, Raymond. Montaigne, Lecteur de Sénèque, in Paideia, 54, 1999, pp. 95-113.

CICERO, Marcus Tullius. Ad familiares, in SHACKLETON BAILEY, D. R. (ed.), Cicero. Epistulae ad familiares, 2 voll. (Cambridge Classical Texts and Commentaries, 16-17), Cambridge: Cambridge University Press, 2004.

CICERO, Marcus Tullius. De finibus bonorum et malorum, in M. Tulli Ciceronis scripta quae manserunt omnia – Fasc. 43: De finibus bonorum et malorum libri quinque recognovit Th. Schiche, Lipsiae: In aedibus B. G. Teubneri, 1919.

CICERO, Marcus Tullius. De natura deorum, in M. Tulli Ciceronis Scripta quae manserunt omnia, Fasc. 45: De natura deorum post O. Plasberg edidit W. Ax. Editio stereotypa secundae, Stutgardiae: In aedibus B. G. Teubneri, 1961

.

CICERO, Marcus Tullius. De officiis, in M. Tulli Ciceronis De officiis libri tres, recognovit Reinholdus Klotz, Lipsiae: Umptibus et typis B. G. Teubneri, 1866.

CICERO, Marcus Tullius. De oratore, in Cicéron. De l’orateur. Texte établi par Henri Bornecque et traduit par Edmond Courbaud, 3 voll., Paris: Les Belles Lettres, 1956.

CICERO, Marcus Tullius. Philippicae, in J. Gantrelle (ed.), M. Tullii Ciceronis in M. Antonium Oratio Philippica Secunda, Paris: Hachette, 1881.

CICERO, Marcus Tullius. Tusculanae disputationes, in Ciceronis Tusculanarum disputationum libri V mit Benützung von Otto Heines Ausgabe, erklärt von Max Pohlenz, Stuttgart: B.G. Teubner, 1957.

CIZEK, Eugen. L’époque de Néron et ses controverses idèologiques, Leiden: Brill, 1972.

COLI, Daniela. Hobbes, Roma e Machiavelli nell’Inghilterra degli Stuart. Con la prima edizione italiana dei Tre Discorsi di Thomas Hobbes, Firenze: Le Lettere, 2009.

D’AGOSTINO, Vincenzio. Seneca e il De tranquillitate animi, in Athenaeum, 7, 1929, pp. 51-84.

DE MONTAIGNE, Michel, Saggi, trad. it., a c. di V. Enrico, Roma: Gherardo Casini Editore, 1953.

DIOGENES LAERTIUS. Vitae philosophorum, in MARCOVICH, M., (ed.), Diogenis Laertii Vitae philosophorum, Vol. I: Libri I-X, Stuttgart / Leipzig: B.G. Teubner, 1999.

DIRRIGL, Michael. Goethe und Schopenhauer: mit zwei Excursen, Regensburg: Universität-Verlag, 2000.

DRYDEN, John. Absalom and Architophel, in HAMMOND, P. et al. (edd.), Dryden. Selected Poems, Harlow: Pearson Education Limited, 2007.

EPICTETUS. Dissertationes. in SOUILHÉ, J. (ed.), Épictète. Entretiens. Tome I: Livre I, Paris: Les Belles Lettres, 1945.

FIORE, Maria Grazia. Il concetto di educazione in Seneca, in FEDELI, P. (a c. di), Scienza, cultura, morale in Seneca – Atti del Convegno di Monte Sant’Angelo (27-30 settembre 1999), Bari: Edipuglia, 2001, pp. 285-302.

GIANCOTTI, Francesco. Seneca personaggio dell’Octavia, in Dioniso, 52, 1981.

GOETHE, Johann Wolfgang. Opere - vol. I, a c. di L. Mazzucchetti. Firenze: Sansoni, 1954.

GRILLI, Alberto. Il problema della vita contemplativa nel mondo greco-romano, Milano: Fratelli Bocca, 1953.

GUICCIARDINI, Francesco. Ricordi, in LUGNANI SCARANO, E. (a c. di), Opere di Francesco Guicciardini. Storie fiorentine, Dialogo del reggimento di Firenze, Ricordi e altri scritti, Torino: Unione Tipografico-Editrice Torinese, 1983.

HALL, John. Seneca as a source for earlier thought, in Classical Quarterly, 27, 1977, pp. 409-436.

HORATIUS (HORATIUS FLACCUS, Quintus). Epistulae, in VILLENEUVE, F. (ed.), Horace. Épîtres, Paris: Les Belles Lettres, 1934.

HORATIUS (HORATIUS FLACCUS, Quintus). Sermones, in VILLENEUVE, F. (ed.), Horace. Satires, Paris: Les Belles Lettres, 1932.

HÜBSCHER, Arthur (hrsg. v.). Arthur Schopenhauer, Der handschriftliche Nachlaß in fünf Bänden, Bd. 5: Randschriften zu Büchern. München: Deutscher Taschenbuch Verlag, 1985.

JANKO, Richard (ed.). Philodemus – On poems, Vol. I/3, Oxford: Oxford University Press, 2011.

JOHNSON, Ben. Timber, or Discoveries, in DONALDSON, I. (ed.), Ben Johnson, Oxford: Oxford University Press, 1985.

KIERKEGAARD, Sören. Timore e tremore – Aut-Aut (Diapsalmata), trad. it., a c. di C. Fabro, Milano: BUR, 1998

KIERKEGARD, Sören. Skrifter - Bind 23 og K23, Journalerne NB15-NB20, red. CAPPELØRN, J. et al., Copenaghen: Gad, 2007.

LAUD, William, Sermon of the fast day, in SCOTT, W., et al. (ed.), The Works of the most reverend father in God, William Laud, Sometime Lord Archbishop of Canterbury, Vol. I: Sermons, Oxford: J. H. Parker, 1847.

LAUXTERMANN, Paul F. H. Schopenhauer’s Broken World-View. Colours and ethics between Kant and Goethe, Dordrecht: Kluwer, 2000.

LEIGHTON, Robert. Sermon I (Romans XIII 11-14), in PEARSON, J. N. (ed.),The whole works of the Most Reverend Father in God, Robert Leighton: to which is prefixeda life of the author, London: H. G. Bohn, 1859.

LUCRETIUS (LUCRETIUS CARUS, Titus). De rerum natura, in Lucreti De rerum natura. Locos praecipue notabiles collegit et illustravit Hector Paratore, commentario instruxit Hucbaldus Pizzani, Romae: in aedibus Athenaei, 1960.

MACHIAVELLI, Niccolò. Epistolario, in Montevecchi, A. (a c. di), Opere di Niccolò Machiavelli, vol. 3, Torino: Unione tipografico-editrice torinese, 1984.

MEWIS, Felix. De Senecae philosophi studiis litterarum. Dissertatio, Königsberg: Regimonti, 1908.

MUSIO, Andrea. (a c. di), Lucio Anneo Seneca, De ira. Libro primo. Testo, introduzione, traduzione e commento di Andrea Musio, Lecce: Pensa MultiMedia, 2013.

NIETZSCHE, Friedrich. Epistolario 1850-1869, Vol. I, trad. it. di M. Pampaloni Fama, a c. di G. Colli e M. Montinari, Milano: Adelphi, 1976.

NIETZSCHE, Friedrich. La filosofia nell’età tragica dei Greci, trad. it., a c. di F. Masini, Padova: Liviana, 1970.

NIETZSCHE, Friedrich. La gaia scienza, in G. Colli e M. Montanari (a c. di), Opere di Friedrich Nietzsche, Vol. V, tomo II, trad. it. di F. Masini, Milano: Adelphi, 1991

.

PASOLI, Elio. Semel in anno licet insanire, in Latinitatis, vol. 6, nº 4, 1958, pp. 247-250.

PETRARCA, Francesco. Rerum senilium libri (I-VI), Vol. I, testo critico di E. Nota,Torino: N. Aragno Editore, 2004.

PHILIPPSON, Robert. Rezension zu M. Schäfer, Ein frühmittelstoisches System der Ethik bei Cicero, in Philologische Wochenschrift, 56, 1936.

PHILODEMUS. De pietate, in OBBINK, D. (ed.), Philodemus On Piety – Critical text with commentary, Oxford: Clarendon Press, 1996.

PHILODEMUS. De poematis, in JANKO, R. (ed.), Philodemus On Poems, Oxford: Oxford University Press, 2000.

PLATO. Cratylus, in MÉRIDIER, L. (ed.), Platon. Oeuvres complètes. Tome V, 2e partie: Cratyle, Paris: Les Belles Lettres, 1931.

PLATO. De legibus, in DES PLACES, E. - DIÈS, A. (edd.), Platon. Oeuvres complètes. Tomes XI-XII: Les Lois (4 voll.: Tome XI, 1re partie: Livres I-II; Tome XI, 2e partie: Livres III-VI; Tome XII, 1re partie: Livres VII-X; Tome XII, 2e partie: Livres XI-XII), Paris: Les Belles Lettres, 1951-1956.

PLATO. Gorgias, in CROISET, M. (ed.), Platon. Oeuvres complètes. Tome III, 2e partie: Gorgias, Ménon, Paris: Les Belles Lettres, 1923.

PLATO. Phaedrus, in MORESCHINI, C. (ed.), Platon. Oeuvres complètes. Tome IV, 3e partie: Phèdre, Paris: Les Belles Lettres, 1985.

PLATO. Protagoras, in CROISET, M. (ed.), Platon. Oeuvres complètes. Tome III, 1e partie: Protagoras, Paris: Les Belles Lettres, 1923.

PLUTARCHUS. De communibus notitiis, in CASEVITZ, M. (ed.), Plutarque. Oeuvres morales. Tome XV, 2e partie: Traité 72, Sur les notions communes, contre les Stoïciens, Paris: Les Belles Lettres, 2002.

PLUTARCHUS. Lysander. in ANGELI BERTINELLI G. et al. (edd.), Le vite di

Lisandro e di Silla, Milano: Mondadori (Fondazione Lorenzo Valla), 1997.

POHLENZ, Max. La Stoa, 2 voll, trad. it., Firenze: La Nuova Italia, 1967.

RABELAIS, François. Gargantua e Pantagruele, trad. it. a c. di A. Frassineti, Milano:

BUR, 20102

.

RADICE, Roberto. Oikeiosis. Ricerche sul fondamento del pensiero stoico e sulla sua genesi, Milano: Vita e Pensiero, 2000.

REALE, Giovanni. I problemi del pensiero antico. Le scuole ellenistico-romane, Milano: Celuc, 1973.

RENEHAN, Robert. A fragment of Alcaeus in Seneca?, in Rheinisches Museum, 112, 1969, pp. 187-188.

RUHKOPF, Friedrich Ernst (ed.). L. Annaei Senecae philosophi opera omnia quae supersunt. Recognovit et illustravit Fridericus Ernestus Ruhkopf – Vol. II, Lips: Weidmann, 1800.

SCARPAT, Giovanni. Parrhesia greca, parrhesia cristiana, Brescia: Paideia, 2001.

SCHÄFER, Maximilian. Ein frühmittelstoisches System der Ethik bei Cicero: Untersuchung von Ciceros drittem Buche De finibus bonorum et malorum, nach Aufbau und Zugehörigkeit auf Grund griechischer Quellen zur stoischen Ethik, München: Druck der Salesianischen Offizin, 1934.

SCHOPENHAUER, Arthur. Aforismi sulla saggezza della vita, trad. it., a c. di E.Battisti, Torino: Unione Tipografico-Editrice Torinese, 1970.

SCHOPENHAUER, Arthur. I due problemi fondamentali dell’etica, trad. it., a c. di S. Giametta, Milano: Mondadori, 2008.

SCHOPENHAUER, Arthur. Il mondo come volontà e rappresentazione, 2 voll., trad. it.a c. di S. Giametta, Milano: BUR, 2002.

SCHOPENHAUER, Arthur. Parerga e Paralipomena, Vol. II, trad. it. di E. Amendola Kuhn, Milano: Adelphi, 1998.

SCHOPENHAUER, Arthur. La quadruplice radice del principio di ragione sufficiente (1813), trad. it., a c. di A. Vigorelli, Milano: Guerrini e Associati, 1990, p. 165.

SCHOPENHAUER, Arthur. La quadruplice radice del principio di ragione sufficiente (1841), trad. it., a c. di E. Amendola Kühn, Torino: Boringhieri, 1959.

SENECA, Lucius Annaeus. Ad Polybium de consolatione, in Senecae Dialogi.Recognovit, adnotatione critica instruxit, italice reddidit Nedda Sacerdoti , Vol. II, Milano: Istituto Editoriale Italiano, 1971.

SENECA, Lucius Annaeus. Apocolocyntosis, in L. Annaei Senecae Divi Claudii ΑΠΟΚΟΛΟΚΥΝΤΩΣΙΣ. Introduzione, testo critico e commento con traduzione e note a c. di C. F. Russo, Firenze: La Nuova Italia, 1970.

SENECA, Lucius Annaeus. De beneficiis, in L. Annaei Senecae Operae quae supersunt – Vol. I, Fasc. II: De beneficiis Libri VII. Edidit Carolus Hosius, Lipsiae: In aedibus B.G. Teubneri, 1900.

SENECA, Lucius Annaeus. De brevitate vitae, in Senecae Dialogi. Recognovit, adnotatione critica instruxit, italice reddidit Nedda Sacerdoti – vol. II, Milano: Istituto Editoriale Italiano, 1971.

SENECA, Lucius Annaeus. De clementia, in CHAUMARTIN, F. R. (ed.), Sénèque. De la clémence. Nouvelle édition, Paris: Les Belles Lettres, 2005.

SENECA, Lucius Annaeus. De constantia sapientis, in Senecae Dialogi. Recognovit, adnotatione critica instruxit, italice reddidit Nedda Sacerdoti – vol. I, Milano: Istituto Editoriale Italiano, 1968.

SENECA, Lucius Annaeus. De ira, in Senecae Dialogi. Recognovit, adnotatione critica instruxit, italice reddidit Nedda Sacerdoti – vol. I, Milano: Istituto Editoriale Italiano, 1968.

SENECA, Lucius Annaeus. De otio, in Senecae Dialogi. Recognovit, adnotatione critica instruxit, italice reddidit Nedda Sacerdoti – vol. II, Milano: Istituto Editoriale Italiano, 1971.

SENECA, Lucius Annaeus. De providentia, in Senecae Dialogi. Recognovit, adnotatione critica instruxit, italice reddidit Nedda Sacerdoti – vol. I, Milano: Istituto Editoriale Italiano, 1968.

SENECA, Lucius Annaeus. De tranquillitate animi, in Senecae Dialogi. Recognovit, adnotatione critica instruxit, italice reddidit Nedda Sacerdoti – vol. II, Milano: Istituto Editoriale Italiano, 1971.

SENECA, Lucius Annaeus. De vita beata, in Senecae Dialogi. Recognovit, adnotatione critica instruxit, italice reddidit Nedda Sacerdoti – vol. II, Milano: Istituto Editoriale Italiano, 1971.

SENECA, Lucius Annaeus. Epistulae ad Lucilium, in L. Annaei Senecae Ad Lucilium Epistulae Morales, recognovit et adnotatione critica instruxit L. D. Reynolds, 2 voll. Oxonii: E Typographeo Clarendoniano, 1966

.

SENECA, Lucius Annaeus. Hercules furens, in L. Annaei Senecae Tragoediae. Recensuit et emendavit Fridericus Leo – Volumen secundum Senecae Tragoedias et Octaviam continens, Berlin: Weidmann, 1878.

SENECA, Lucius Annaeus. Naturales quaestiones, in P. Parroni (ed.), Seneca. Ricerche sulla natura, Milano: Mondadori, Fondazione Lorenzo Valla, 2002.

SENECA, Lucius Annaeus. Troades, in L. Annaei Senecae Tragoediae. Recensuit et mendavit Fridericus Leo – Volumen secundum Senecae Tragoedias et Octaviam continens, Berlin: Weidmann, 1878.

SENECA, Lucius Annaeus . Controversiae, in L. Annaeus Seneca Maior, Oratorum et rhetorum Sententiae divisiones colores, recensuit L. Håkanson, Leipzig: Teubner, 1989.

SETAIOLI, Aldo. Facundus Seneca. Aspetti della lingua e dell'ideologia senecana, Bologna: Pàtron, 2000.

SETAIOLI, Aldo. Seneca e i greci. Citazioni e traduzioni nelle opere filosofiche, Bologna: Pàtron, 1988.

TAVANI Elena (a c. di). Arthur Schopenhauer. Memoria sulle scienze occulte, Pordenone: Edizioni Studio Tesi, 1992.

TRAINA, Alfonso. Seneca, La brevità della vita. Con un’antologia di pagine sul tempo – Commento di A. Traina, Torino: Loescher, 2001

.

VERGILIUS (VERGILIUS MARO, Publius). Aeneis, in PERRET, J. (ed.), Virgile. Énéide, Tomes I-III (3 voll.). Paris: Les Belles Lettres, 1936-1977.

VOLTAIRE. Trattato sulla tolleranza. trad. it. a c. di L. Bianchi, Milano: Universale Economica Feltrinelli, 2010

VON ARNIM, Hans (ed.). Stoicorum Veterum Fragmenta. Vol. III: Chrysippi fragmenta moralia, fragmenta successorum Chrysippi, Stutgardiae: in aedibus B. G. Teubneri, 1964.

Downloads

Publicado

2014-06-01

Como Citar

Musio, A. (2014). Sobre a presença de Sêneca nas obras de Schopenhauer. Voluntas: Revista Internacional De Filosofia, 5(1), 41–91. https://doi.org/10.5902/2179378633946

Edição

Seção

Artigos